Gramatiko /
Participoj
28.1. Participoj
kiel A-vortoj
Participo kun
A-finaĵo prezentas agon aŭ staton kiel priskribon. Oni uzas diversajn formojn
depende de tio, ĉu en la priparolata tempo la afero ankoraŭ ne finiĝis, jam
finiĝis, aŭ ankoraŭ ne komenciĝis.
Aktivaj
participoj
Aktiva participo
prezentas agon aŭ staton kiel priskribon de ĝia subjekto:
ANT dum la ago –
la ago ankoraŭ ne finiĝis
leganta = kiu ankoraŭ legas
INT post la ago
– la ago jam finiĝis
leginta= kiu
antaŭe legis
ONT antaŭ la ago – la ago ankoraŭ ne komenciĝis
legonta= kiu
poste legos
Viro, kiu
ankoraŭ legas, estas leganta viro.
Viro, kiu antaŭe
legis, estas leginta viro.
Viro, kiu poste
legos, estas legonta viro.
Pasivaj
participoj
Pasiva participo
prezentas agon aŭ staton kiel priskribon de ĝia objekto.
AT dum la ago
– la ago ankoraŭ ne finiĝis
Legata = kiun
oni ankoraŭ legas
IT post la
ago – la ago jam finiĝis
legita = kiun oni
jam legis
OT antaŭ la ago – la ago ankoraŭ ne komenciĝis
legota = kiun oni poste legos
Libro, kiun oni
ankoraŭ legas, estas legata libro.
Libro, kiun oni
antaŭe legis, estas legita libro.
Libro, kiun oni
poste legos, estas legota libro.
Pasivaj
participoj eblas nur ĉe agoj, kiuj povas havi objekton. Ne eblas diri ekz.
*okazata*, ĉar okazi neniam povas havi objekton. Ĉiuj verboj kun IĜ-sufikso
estas senobjektaj. Tial *...iĝata*, *...iĝita* kaj *...iĝota* neniam estas
eblaj.
Tamen en kelkaj
okazoj oni uzas pasivan participon de normale senobjekta verbo. Oni diras ekz.
Loĝata, loĝita kaj loĝota, kvankam oni normale ne loĝas ion, sed en io, ĉe io
aŭ simile: Urbon loĝatan ili ne trovis.Ps.107 = Urbon, en kiu iu loĝas, ili ne
trovis. Tiu okazo estas tamen nur ŝajne erara, ĉar loĝi fakte povas esti
objekta. Normale oni ne diras mi loĝas tiun domon, sed tio ne estas eraro. Alia
tia verbo estas iri. Plej ofte oni diras, ke iu iras ekz. sur strato aŭ laŭ
vojo, sed oni povas ankaŭ uzi objekton: Li piede ekiris la vojon.FA3.59 Eblas
do diri ankaŭ ekz. irota vojo = “vojo, kiun oni intencas iri”. Simile oni uzas
ĉe tiaj verboj ofte la sufiksojn EBL, IND kaj END.
La aferon
komplikas tio, ke N-finaĵo povas montri ankaŭ aliajn aferojn ol objekto. Se ne
temas pri vera objekto oni ne povas uzi pasivan participon.
La vokaloj de la
participoj
La vokaloj en la
participoj estas la samaj kiel la vokaloj en la verbaj finaĵoj AS, IS kaj OS. Ankaŭ
la signifoj estas tre similaj, sed ne tute samaj.
ANT, AT kaj AS ĉiuj signifas, ke la ago komenciĝis,
sed ne finiĝis. AS
montras ĉefe nuntempecon de la ago, dum ANT kaj AT montras daŭrecon aŭ
ripetadon de la ago:
Li skribas. La
skribado okazas nun aŭ kutime.
Tiam li estis
skribanta en sia ĉambro. La skribado estis daŭra en tiu pasinta tempo.
La letero estis
skribata en la paŭzo. La skribado estis daŭra en la paŭzo.
Janjo havis en
tiu nokto dormon maltrankvilan kaj interrompatan. Okazis ripete interrompoj de
la dormo.
INT, IT kaj IS ĉiuj signifas, ke la ago finiĝis. IS montras, ke
la ago okazis antaŭ la nuno. INT kaj IT montras, ke la ago plenumiĝis,
eventuale antaŭ alia ago:
Li skribis. La
skribado okazis pli frue ol nun.
Kiam li estis
skribinta la leteron, li foriris. Post kiam la skribado finiĝis, li foriris.
Li sendis la
skribitan leteron al sia amiko. La skribado de la letero okazis pli frue ol la
sendo.
La letero estis
skribita en la paŭzo. La skribado ne okazis antaŭ la paŭzo, sed iam en la paŭzo
la skribado atingis sian finon. La letero do pretiĝis en la paŭzo.
ONT, OT kaj OS
ĉiuj signifas, ke la ago ankoraŭ ne komenciĝis. OS montras tempon post la nuno.
ONT kaj OT montras staton antaŭ la komenco de la ago, ofte kun nuanco, ke oni
intencas fari la agon, ke oni planas ĝin, aŭ ke ĝi baldaŭ okazos:
Li skribos. La
skribado iam poste okazos.
Li estis
skribonta la leteron, sed devis subite foriri. La skribado estis intencita, sed
tamen ne okazis.
Sur la tablo
kuŝis aro de legotaj leteroj. La leteroj atendis la legadon. Iu devus ilin
legi, sed ankoraŭ ne faris tion.
Aliaj participoj
Iuj
eksperimentas kun participoj respondaj al la US-finaĵo, *UNT* kaj *UT*:
*skribunta viro* = “viro, kiu skribus”, *skributa letero* = “letero, kiun oni
skribus”. Sed tiuj participoj ne estas parto de la oficiala Esperanto. Se oni
uzas ilin, oni ofte ne sukcesas kompreniĝi. Nur en ŝerca uzo ili povas esti
tolerataj.
La sufikso END
similas al pasiva participo responda al la U-finaĵo: skribenda letero =
“letero, kiun oni skribu”. Ankaŭ la sufiksoj EBL kaj IND similas al pasivaj
participoj.
***
ant/ suf. (forma o particípio presente ativo)
amanta que ama. amante amando. amanto amante.
int/ suf.
(gram.: forma o particípio passado ativo dos verbos): aminta que amou.
-ont/ suf.
(forma o particípio ativo futuro): venonta vindouro, que virá. naskiĝonta
nascituro, que terá de nascer. ¨ esti tuj –onta dispor-se: esti tuj vojaĝonta
dispor-se a viajar.
-at/ suf.
(gram.: forma o particípio presente passivo): amata amado (= que é amado).
-it/ 1 suf.
(gram.: forma o particípio passivo passado): amita que foi amado.
-ot/ suf. (forma
o particípio passivo futuro): farota que será feito, que está por ser feito.
Nenhum comentário:
Postar um comentário